ខេត្តបាត់ដំបង ៖ វត្តដំរីស ដែលមានឈ្មោះយ៉ាងពីរោះមួយទៀតហៅថា «វត្តស្វេតឆត្រកុញ្ជរជ័យ» ជាអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏ចំណាស់មួយ ក្នុងចំណោមទីអារាមចំណាស់ៗ នៅខេត្តបាត់ដំបង ។វត្តដំរីសមានប្រវត្តិតាំងពីបុរាណកាលជាជម្រកដ៏ត្រជាក់ត្រជុំដល់សិស្សក្រីក្រពីភូមិជនបទជាយខេត្ត ដែលស្នាក់នៅរៀនសូត្រ បំពេញវិជ្ជានៅទីក្រុង ។ នៅជំនាន់ដើម ទីនោះមានផ្តល់ថ្នាក់រៀន ផ្សេងៗ ក្រៅម៉ោងសាលា បង្រៀនដោយសមាជិកស្ម័គ្រចិត្ត មានសិស្សច្បង ឬគ្រូពីសាលារដ្ឋ ដោយឥតគិតថ្លៃ សម្រាប់ជា ជំនួយបន្ថែមដល់សិស្សដែលរៀនពុំទាន់គេ នៅសាលារដ្ឋទូទៅ ។
អ្វីដែលពិសេស គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ពីវត្តដំរីស គឺចម្លាក់ផុសដ៏រស់រវើកនៅតាមជើងជញ្ជាំង និងបង្អួចបញ្ឆោតរបស់ព្រះវិហារ និងថ្វីដៃគំនូរដ៏វិចិត្រ ដែលវិចិត្រករយកពណ៌ពីរុក្ខជាតិគូរនៅខាងលើជញ្ជាំង ខាងក្រៅ មួយជុំព្រះវិហារ ចម្លាក់សត្វសីហៈ ដែលឈរយាមតាមរបងព័ទ្ធជុំវិញព្រះវិហារ សត្វគ្រុឌដ៏សង្ហាជាច្រើន ដែលលើកដៃទាំងពីរទ្រចុងដំបូលព្រះវិហារ។
វត្តដំរីស មិនត្រឹមតែជាវត្តមួយដែលមានអាយុកាលចំណាស់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែបានបង្កប់នូវកម្រងអនុស្សាវរីយ៍ក្នុងបទចម្រៀងរបស់អធិរាជសំឡេងមាសស៊ីន ស៊ីសាមុត កាលពីអំឡុងទសវត្សរ៍៦០ ហើយនៅពេលបានស្តាប់បទចម្រៀងមួយបទដែលមានចំណងជើងថា «អនុស្សាវរីយ៍វត្តដំរីស» ភ្លាមនោះគឺលោកអ្នកប្រាកដជាគិតនឹកឃើញទៅដល់វត្តដំរីស នាទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង ដែលជាទីអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាមួយដែលមានចេតិយសម្បថ មានសោភ័ណភាពល្អប្រណីតស្ថិតក្នុងចំណាប់អារម្មណ៍របស់មហាជន និងអ្នកទេសចរ ។
អនុប្រធានមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តបាត់ដំបងលោកម៉ក់ ស៊ីណារ៉ា បាននិយាយកាលពីពេល ថ្មីៗកន្លងមកឲ្យដឹងថា ការធ្វើដំណើរទៅកាន់វត្តដំរីសរបស់អស់លោកអ្នកគឺមានលក្ខណៈងាយស្រួលបំផុត ព្រោះថាវត្តដំរីសមានទីតាំងនៅមិនឆ្ងាយពីទីរួមខេត្តបាត់ដំបងនោះឡើយ ពោលគឺនៅទល់មុខនឹងបញ្ជាការដ្ឋានកងរាជអាវុធខេត្ត និងឆៀងខាងត្បូងសាលាក្រុងបាត់ដំបងតែម្តង ។ យើងទាំងអស់គ្នាដឹងហើយថាខេត្តបាត់ដំបងគឺជាទីក្រុងទេសចរណ៍មួយដែលត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថា«ទីក្រុងបេតិកភណ្ឌដ៏ប្រណីត»ស្ថិតនៅក្នុងក្រសែភ្នែកអ្នកទេសចរគ្រប់រូប ។
ខេត្តមួយនេះ ក៏បានបន្សល់ទុកនូវស្នាមអនុស្សាវរីយ៍ជាច្រើនរួមជាមួយនឹងសំណង់ស្ថាបត្យកម្មបែបបុរាណមានដូចជាអគារសាលាខេត្តចាស់ ស្ពានផ្ទះបុរាណដែលមានលក្ខណៈល្អឯក ដងស្ទឹង សង្កែ ប្រាសាទបុរាណ ភ្នំ ល្អាងភ្នំ ធម្មជាតិ វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ និងជីវភាពរស់នៅរបស់ម្ចាស់ស្រុក រួមទាំងវត្តអារាមមានដូច ជាវត្តដំរីស វត្តសំរោងក្នុង វត្តឈើខ្មៅ និងវត្តកែវ វត្តកំផែង វត្តក្តុលជាដើមដែលសុទ្ធសឹងតែជាកន្លែងមានដិតដាមនូវប្រវត្តិ និងរឿងរ៉ាវ ផ្សេងៗ និងមានសោភ័ណភាព ទាក់ទាញសម្រាប់វិស័យទេសចរសម្រាប់ខេត្តដ៏ស៊ីវិល័យមួយនេះ ។
ព្រះតេជគុណព្រះនាមផុន សុធា ចៅអធិការស្តីទីវត្តដំរីស មានសង្ឃដីកាថាវត្តដំរីស ត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩០៤ ដោយតំបន់នេះមានទីទួល និងដងអូរ ស្ទឹងនៅជុំវិញ ហើយគឺជាទីកន្លែងរោងដំរីសម័យលោកម្ចាស់ ។ សម័យកាលនោះមានតែកុដិ និងបោដសម្រាប់គោរពតាមបែបព្រះពុទ្ឋសាសនាតែប៉ុណ្ណោះ ហើយជំទាវអុឹង (ប្រពន្ធកឋាថនឈុំ) មានជំងឺបួងសួងជាពីជំងឺរួចមកក៏បានចាត់ចែងកសាងតាមបំណន់ ហើយកសាងព្រះវិហារតាំងពីសម័យនោះមកដោយរកជាងដែលមានថ្វីដៃពូកែផ្នែកចាក់គ្រឹះ រូបចម្លាក់ក្បាច់នៃរូបភាពតាមសាច់រឿងដែលកើតមានក្នុងសម័យនោះ ហើយក្រោយមកក៏បានរត់ភៀសខ្លួនទៅតាមប្តី(កឋាថនឈុំ)នៅប្រទេសថៃតាំងពីពេលនោះមក ។
តេជគុណបានបន្តទៀតថា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រជាជនថៃដែលមានសែស្រឡាយពីសម័យលោកម្ចាស់ តែងតែមកជួយទំនុកបម្រុងរៀបចំជួសជុលកន្លែងខូចខាតខ្លះចំពោះព្រះវិហារវត្តដំរី ស ដោយសារតែមានជំនឿបារមីពូកែសក្តិសិទ្ធិដឹង តៗគ្នាពីប្រទេសថៃមក ។ វត្តដំរីសមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់ផ្លូវប្របមាត់ស្ទឹងសង្កែ ក្នុងទឹកដីភូមិកម្មករសង្កាត់ស្វាយប៉ោ ដោយភ្ញៀវទេសចរដែលមានបំណងទៅទីអារាមនេះអាចធ្វើដំណើរបានតាមផ្លូវលេខ៣ ក្នុងក្រុងបាត់ដំបង ។ បើយើងមើលទៅខាងត្បូងព្រះវិហារដ៏ធំនេះវិញគេនឹងបានឃើញចេតិយសម្បថមួយដែលប្រជាពលរដ្ឋក្នុងខេត្តនិយមស្បថស្បែស្វែងរកភាពយុត្តិធម៌ រៀងៗខ្លួន ។
ពេលនេះត្រូវបានសាបរលាបព្រោះតែមានជនខិលខូចតែងតែនាំស្ត្រីរកស៊ីផ្លូវភេទមួយចំនួនទៅប្រព្រឹត្តនៅទីកន្លែងនោះ ចំណែកឯនៅផ្នែកខាងក្រោយមានរូបសំណាកពុទ្ធប្រវត្តិជាច្រើនគួរជាទីគយគន់ណាស់សម្រាប់អ្នកដែលបានទៅដល់ទីអារាមដំរីស ។ នៅក្នុងបរិវេណវត្តដំរីស មានសំណង់ព្រះវិហារចំណាស់មួយដែលសាងសង់ឡើងអំពីឈើនិងសមិទ្ធផលព្រះពុទ្ធសាសនាដែលទើបកកើតឡើង ថ្មីៗជាច្រើនទៀត ។ សមិទ្ធផលទាំងនោះកាន់តែបានជួយលើកសម្រស់វត្តដំរីសឲ្យកាន់តែល្បី និងមានភាពស្រស់បំព្រងឡើង ។
ជារៀងរាល់ថ្ងៃគេតែងតែមានក្រុមហ៊ុនផលិតកម្មភាពយន្តទៅថតនៅវត្តដំរីស ។ មានមនុស្សមា្នពីទីជិតឆ្ងាយចូលមកកាន់ទីអារាមជាហូរហែ ជាពិសេសភ្ញៀវទេសចរពី ឆ្ងាយៗរួមទាំងជនបរទេសផងដែរ ។ វត្តដំរីសក្នុងរដូវបុណ្យទានប្រពៃណីជាតិដូចជាបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ បុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរជាដើមមហាជនពីទីជិតឆ្ងាយទៅជួបជុំគ្នាលេងកម្សាន្តយ៉ាងសប្បាយ រីករាយនៅទីធ្លាវត្តដែលមានការរៀបចំយ៉ាងស្រស់បំព្រង រួមទាំងប្រារព្ធធ្វើបុណ្យទានទៅតាមលំអាននៃព្រះពុទ្ធសាសនា កាន់តែធ្វើឲ្យអារាមដ៏ចំណាស់មួយនេះមានឈ្មោះល្បីល្បាញសម្រាប់ស្រទាប់មហាជនទូទៅ ។ ខេត្តបាត់ដំបងសំបូរដោយសំណង់បុរាណជាច្រើន ដែលមានអាយុកាល រាប់រយឆ្នាំកន្លងមក ក៏ដូចជាវត្តអារាមដែលមានវ័យចំណាស់ជាច្រើនបន្សល់ទុកជាកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ ៕
